این آثار تاریخی بیشتر به نقل رخدادها و ثبت جزئیات یک برش زمانی کوتاه و خاص از تاریخ امامت بسنده کرده‌اند و با بیان نقل کرامات یا برخوردهای جزئی، اغلب بدون نگاه کلی نسبت به شرایط حاکم بر زمان بروز این رفتارها بوده است که در بسیاری موارد حتی سیر تاریخی آن یعنی تقدم و تأخر زمانی آن‌ها نسبت به وقایع دیگر مشخص نیست.
برای نمونه، تماشای یک تابلو نقاشی که روی دیوار موزه نصب شده، سه حالت می‌تواند داشته باشد؛ یک، اینکه بیننده از فاصله نزدیک به اثر نگاه و در جزئیات آن دقت کند که در این تابلو، چه تصویرهایی کشیده شده و صاحب اثر در ترسیم هر یک از آن‌ها چه ظرافت‌هایی به خرج داده است. دیگر اینکه تماشاچی کمی از تابلو فاصله گرفته و کل اثر را یک جا نگاه کند تا تناسب نقش‌ها و چگونگی چیدمان آن‌ها را در کنار هم به خوبی درک کند. نوع دیگری از بررسی و نظر کردن امکان دارد که تماشاگر در کنار دیدن جزئیات و بررسی کلی اثر، کاملاً از تابلو فاصله بگیرد و به این نکته دقت کند که تابلو در کجای دیوار نصب شده است؟ چرا در این قسمت موزه قرار گرفته است؟ هنرمند در چه شرایطی این تصاویر دقیق و ظریف را خلق کرده است؟
مطالبی که در این بررسی کلان بدست می‌آید، بیش از تحلیل مفاهیم منتقل شده در تابلو نقاشی است که برای رسیدن به آن، تماشاگر به مطالبی خارج از تابلو نیاز دارد و باید تحقیقاتی بیش از تماشای متن تابلو از نزدیک و دور، انجام دهد.
بررسی‌های متعدد تاریخی که برای شناخت ابعاد مختلف شخصیتی امامان بزرگوار و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) صورت گرفته، بیشتر آثاری با نگرشی جزئی و یا در نهایت، کلی است و کمتر با اثری برخورد خواهیم کرد که با نگرشی کلان به موضوع تاریخ زندگی اهل بیت(ع) پرداخته باشد. اثر حاضر از جمله آثاری است که روش تحلیلی کلان مسئله را انتخاب کرده و درصدد بررسی فضای حاکم بر دوران حکومت امام حسین و امام سجاد(ع) است.
موضوع کتاب «معلم درس محبت» به قلم آیت‌الله محمدعلی جاودان، پاسخ به چند پرسش اساسی درباره چرایی و نتایج قیام خونین حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و چرایی و چگونگی عملکرد امام سجاد(ع) پس از نهضت عاشوراست. در این اثر نه به سبک مقاتل و سیره‌نگاران، اتفاقات و جزئیات پیش، هم‌زمان و پس از عاشورا با دقت و ظرافت بررسی شده و نه تلاشی برای نشان دادن یک سیر کامل تاریخی از ابتدای نهضت حسینی تا پایان دوره امامت حضرت زین‌العابدین داشته، بلکه گزارشی از یک جست‌وجوی طاقت‌فرسا در میان آثار و منابع تاریخی متعدد در دوران حکومت امویان، برای رسیدن به یک شناخت و درک عمیق و صحیح از فضای حاکم بر جامعه اسلامی آن روزگار است. بنابراین تعداد قابل توجهی از مطالبی که در این اثر نقل می‌شود، هیچ ارتباط مستقیم و غیرمستقیمی با قیام امام حسین(ع) ندارد، ولی منجر به شناسایی علل و عوامل پنهان و آشکار آن دوران می‌شود که در فهم چرایی و چگونگی آن رفتارها از ائمه آن عصر نقش بسزایی دارد.
محقق این اثر، آیت‌الله محمدعلی جاودان است که سال‌ها شاگردی علامه محقق، آیت‌الله سید مرتضی عسکری را در کارنامه دارد. جاودان با نگرشی کلان و توصیفی، جو حاکم بر جامعه و تلاش‌های به نتیجه رسیده بنی‌امیه را استخراج کرده و قیام حسینی را به صورت بی طرف و منصفانه داوری کرده است که آیا حرکت امام حسین(ع)، آیا حرکتی مناسب با شرایط آن زمان بود یا نه؟ دوم اینکه آیا این حرکت به نتیجه رسید یا شکست خورد؟ و سوم، سیر حضرت برای احیای اسلام و نجات جامعه منحط آن روزگار چگونه توسط امام بعدی پیگیری شد و ادامه یافت؟ آنچه اثر حاضر را در تراز آثار تحلیلی محکم و متقن تاریخی با موضوع تاریخ امامت، مخصوص زمان امامت حضرت اباعبدالله و امام سجاد(ع) قرار می‌دهد، خصوصیات چندگانه زیر است:
۱. این اثر تحلیلی، اثری مختصر و موجز در عین حال متقن و مستند درباره سؤال اصلی پژوهش است، چرا که خواننده در مدت زمان کوتاهی با فضای به شدت مسموم حکومت امویان آشنا شده و با فهم بهتر از فضای تاریخی آن زمان، نگاه صحیحی به کل جریان‌ها و حوادث آن مقطع تاریخی پیدا خواهد کرد. مسلماً درک دقیق شرایط زمانه و شناخت عناصر تأثیرگذار و مطرح در هر عصر تاریخی که بر اساس ضرورت باید توسط تاریخ‌شناسی خبیر و جست‌وجوگر تحقیق و گزارش شود، می‌تواند در برخی موارد صورت مسئله را تغییر داده و موجب دگرگونی قطعی نتیجه شود.
۲. بررسی کارشناسانه آن مقطع تاریخی حساس در صدر اسلام و روشن کردن زوایای مختلف جنایات و مفاسد امویان در ابعاد تمام جهان اسلام، با زبانی جدید و نگاهی متناسب با نیازهای روز، از برجستگی‌های این اثر است. این نوشتار کوتاه می‌تواند تا حد زیادی مخاطب را به چرایی تأکید روایات و معارفی که در کوبیدن حکومت امویان و مروانیان به ما رسیده، ملتفت سازد چراکه تبری از این شجره ملعونه، به دلیل دشمنی بی‌نظیر آن‌ها با اساس اسلام و توحید است.
۳. خواننده آگاه به‌زودی خواهد دانست این مباحث صرفاً سخن از گذشته نیست بلکه درس عبرتی است برای ما در شناسایی راه بقای دین و اعتلای کلمه توحید در زمان حال و آینده و درک و فهم شگردهای قدیمی دشمن در مصاف با جریان هدایت. همان‌طور که برخی از آثار سوء مفاسد امویان تا امروز نیز ادامه یافته و در سال‌های اخیر نیز با رشد وهابیت و فرقه‌های تکفیری جدید، جان تازه‌ای به خود گرفته است، راه مبارزه با آن‌ها نیز در پیروی و تأسی به امامان معصوم خواهد بود.
۴. در فرازهای مختلف این اثر، شیوه استوار علامه عسکری در مباحث تاریخی مانند تتبع در آثار و منابع اصلی مخالفان، پرهیز از بزرگنمایی و کوچک‌انگاری، التزام به مفاد دلیل در نتیجه‌گیری‌ها، روشمندی بحث تاریخی، پرهیز از تعصب و توهین و... نمایان است.
کتاب حاضر، سه مقاله منتشر نشده از نویسنده است که به دلیل ارتباط عمیق مسائل و وحدت شیوه بررسی، در کنار یکدیگر قرار داده شده و در قالب یک کتاب منتشر
شده است.
این کتاب بر اساس موضوع اصلی، به دو بخش اجرایی و آثار قیام امام حسین(ع) و چگونگی دوران امامت حضرت سجاد و نحوه مبارزه ایشان، تقسیم شده است. شاید برخی مطالب و عنوان‌ها تکراری به نظر برسد، اما روشمندی بحث و پرداختن به موضوع از زوایای مختلف آن را توجیه می‌کند.
نظر شما